Thiết kế không phải là thêm vào – mà là loại bỏ đúng thứ

“Perfection is achieved not when there is nothing more to add, but when there is nothing left to take away” – Antoine de Saint-Exupéry

Cách đây vài năm, tôi gặp một khách hàng với ngân sách 600 triệu cho căn nhà 4x15m. Buổi tư vấn đầu tiên, họ liệt kê danh sách “wish list” dài như giấy lộn: phòng khách rộng, bếp đảo, cầu thang kính, sân thượng có bể bơi mini, phòng karaoke, phòng gym, tủ rượu…

Tôi im lặng nghe hết, rồi hỏi: “Anh chị có thể kể cho tôi nghe một ngày bình thường của gia đình không?”

Câu trả lời thật đơn giản: dậy sớm, nấu ăn, đưa con đi học, về nhà ăn cơm, xem TV, ngủ. Cuối tuần thì tụ tập với bạn bè ở ngoài.

Đó là lúc tôi nhận ra: họ không cần một danh sách “muốn có,” mà cần một ngôi nhà “phù hợp với cách sống.”

Tư tưởng sai lầm: “Thiết kế là cộng”

Đa số khách hàng nghĩ thiết kế là quá trình “cộng dồn.” Càng nhiều không gian, càng nhiều tính năng, càng nhiều vật liệu đẹp thì càng đáng tiền. Họ coi kiến trúc sư như người phù thủy, biến ước mơ thành hiện thực bằng cách “thêm vào” những thứ họ muốn.

Nhưng thực tế ngân sách luôn có giới hạn. Khi không thể “thêm,” họ cảm thấy bị “cắt xén,” như thể thiết kế bị “làm hỏng.”

Tôi từng thiết kế một căn hộ 70m² với ngân sách 400 triệu. Chủ nhà muốn 3 phòng ngủ, phòng khách lớn, bếp riêng biệt, và “nhất định phải có bồn tắm.” Khi tôi giải thích rằng với diện tích này, việc chia quá nhiều phòng sẽ làm mỗi không gian trở nên chật chội, họ phản ứng: “Vậy anh thiết kế để làm gì?”

Phản biện: Thiết kế là “trừ”

Dieter Rams, huyền thoại thiết kế của Braun, có một triết lý nổi tiếng: “Less but Better” – Ít hơn nhưng Tốt hơn. Ông không thiết kế radio với nhiều nút bấm, mà thiết kế radio với chỉ những nút bấm cần thiết.

Steve Jobs cũng vậy. Ông không tạo ra iPhone bằng cách thêm tính năng, mà bằng cách loại bỏ tất cả những gì không cần thiết. Kết quả là một chiếc điện thoại cách mạng hóa thế giới.

Trong kiến trúc, điều này càng rõ ràng hơn. Leidy Klotz trong cuốn “Subtract” chỉ ra rằng con người có xu hướng giải quyết vấn đề bằng cách “thêm vào” thay vì “bớt đi.” Nhưng những thiết kế vĩ đại thường là kết quả của việc “subtract” – loại bỏ.

Bài học từ những master

Tadao Ando, kiến trúc sư Nhật Bản, nổi tiếng với những công trình bê tông trần. Ông không dùng màu sắc, không dùng trang trí, chỉ dùng ánh sáng, bóng tối và chất liệu thô. Kết quả là những không gian thiền định, sâu lắng đến mức làm người ta nín thở.

Ở Bắc Âu, triết lý “hygge” trong thiết kế cũng theo hướng tương tự. Thay vì nhồi nhét đồ đạc, họ chọn lọc từng món một cách cẩn thận, tạo ra không gian ấm cúng mà không lộn xộn.

Ngay tại Việt Nam, tôi từng thấy một căn nhà 3x10m ở Hà Nội khiến tôi ấn tượng sâu sắc. Chủ nhà – một cặp vợ chồng trẻ – đã “loại bỏ” hoàn toàn tường ngăn giữa phòng khách và bếp, tạo ra một không gian liên thông. Thay vì chia thành nhiều phòng nhỏ, họ chọn một phòng lớn đa chức năng. Kết quả là căn nhà nhỏ bé nhưng thoáng đãng, ánh sáng tự nhiên tràn khắp không gian.

Khi tôi phải “giết” ý tưởng yêu thích

Dự án villa ở Đà Lạt mà tôi nhắc đến trước đó có một twist thú vị. Trong concept ban đầu, tôi thiết kế một “sky lounge” trên tầng thượng – không gian mở, có lò sưởi, view nhìn ra đồi thông. Đây là ý tưởng tôi yêu thích nhất trong toàn bộ dự án.

Nhưng khi tính toán chi phí, “sky lounge” chiếm 25% ngân sách. Tôi phải đưa ra lựa chọn khó khăn: giữ sky lounge và hy sinh chất lượng của những không gian khác, hay loại bỏ nó để tập trung vào những thứ gia đình thực sự cần.

Tôi chọn cách thứ hai. Thay vì sky lounge, tôi thiết kế một sân vườn nhỏ ở tầng trệt, với hồ nước và vài tảng đá. Chi phí chỉ bằng 1/5 so với sky lounge, nhưng mang lại giá trị sử dụng hàng ngày.

Khi bàn giao, chủ nhà nói: “Anh biết không, chúng tôi ngồi ở sân vườn này mỗi tối. Nó trở thành nơi yêu thích nhất trong nhà.”

Đó là lúc tôi hiểu: việc loại bỏ đúng thứ không phải là “mất mát,” mà là “chọn lọc.”

Nghệ thuật của việc “subtract”

Loại bỏ đúng thứ là một nghệ thuật. Nó đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về cách sống của gia chủ, về ngữ cảnh của công trình, về bản chất của không gian.

Trong một dự án nhà phố ở Gò Vấp, tôi loại bỏ hoàn toàn phòng khách riêng biệt. Thay vào đó, tôi tạo ra một không gian mở nối liền từ cửa ra vào đến sân sau. Gia đình có thể nấu ăn, xem TV, con trẻ chơi đùa, tất cả trong một không gian liên thông.

Chủ nhà ban đầu lo lắng: “Không có phòng khách thì khách đến chơi ngồi đâu?” Nhưng sau khi ở, họ nhận ra rằng không gian mở này tạo ra sự gần gũi, ấm cúng hơn bất kỳ phòng khách “chính thức” nào.

Đó là sức mạnh của “subtract”: nó không chỉ tiết kiệm ngân sách, mà còn tạo ra chất lượng sống tốt hơn.

Những thứ nên loại bỏ

Qua nhiều năm thực hành, tôi rút ra một số nguyên tắc về việc “subtract”:

Loại bỏ những không gian ít sử dụng: Phòng khách riêng biệt, phòng ăn riêng biệt thường chỉ dùng trong dịp đặc biệt. Tại sao không gộp chúng lại?

Loại bỏ những vật liệu “show off”: Đá marble nhập khẩu, gỗ exotic, kim loại mạ vàng… có thể đẹp nhưng không thực sự cần thiết.

Loại bỏ những chi tiết trang trí thừa: Trần thạch cao phức tạp, cột giả, đèn chùm khổng lồ… thường chỉ làm tăng chi phí mà không mang lại giá trị sử dụng.

Loại bỏ những tính năng “nice to have”: Bể bơi mini, phòng gym, phòng karaoke… nghe có vẻ tuyệt vời nhưng thực tế ít khi sử dụng.

Kết quả của việc “subtract”

Khi loại bỏ đúng thứ, điều kỳ diệu xảy ra:

• Ngân sách được tập trung vào những thứ thực sự quan trọng
• Không gian trở nên trong lành, thoáng đãng hơn
• Bảo trì trở nên đơn giản hơn
• Chất lượng sống được cải thiện thay vì bị “phân tán”

Tôi có một câu thường nói với khách hàng: “Trong một căn nhà, mỗi thứ phải có lý do tồn tại. Nếu không thể giải thích được tại sao nó ở đó, thì có lẽ nó không cần thiết.”

---

Thiết kế giỏi không phải người vẽ nhiều thứ đẹp – mà là người giữ được thứ cần thiết. Trong thế giới có vô vàn lựa chọn, sức mạnh thực sự nằm ở khả năng nói “không” với những thứ không cần thiết, để nói “có” với những thứ thực sự quan trọng.

Bài viết tiếp theo trong series “Thiết Kế Trong Ràng Buộc,” chúng ta sẽ khám phá cách xác định đâu là thứ “cần thiết” và đâu là thứ “thừa thãi” trong mỗi dự án cụ thể.

---

Bài viết thuộc series “Thiết Kế Trong Ràng Buộc – Làm Kiến Trúc Theo Ngân Sách” trên ktslinh.com