Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung và tác động đối với Việt Nam (2025)
Tình hình hiện tại
Việt Nam đang đứng trước áp lực thương mại chưa từng có từ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Vào tháng 4/2025, một loạt chính sách thuế mới đã đặt Việt Nam vào tình thế phải lựa chọn giữa hai đối tác thương mại quan trọng:
- Từ phía Mỹ:
- Tổng thống Donald Trump đã áp đặt mức thuế 46% lên hàng nhập khẩu từ Việt Nam, trong khuôn khổ chính sách thuế “reciprocal” (đáp trả) mới
- Mỹ cáo buộc Việt Nam duy trì thâm hụt thương mại lớn với Mỹ (khoảng $120 tỷ) và cho phép Trung Quốc “chuyển tải” hàng hóa qua Việt Nam để tránh thuế
- Cố vấn thương mại Peter Navarro tuyên bố “đây không phải đàm phán, mà là tình trạng khẩn cấp quốc gia” khi từ chối đề xuất giảm thuế của Việt Nam
- Từ phía Trung Quốc:
- Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam với 32.9% tổng giá trị nhập khẩu
- Việt Nam phụ thuộc vào nguyên liệu và đầu vào từ Trung Quốc cho nhiều ngành sản xuất
- Mới đây Việt Nam đã áp thuế chống bán phá giá lên đến 37.13% đối với thép mạ kẽm từ Trung Quốc
- Các động thái của Việt Nam:
- Đề xuất loại bỏ toàn bộ thuế nhập khẩu đối với hàng Mỹ
- Yêu cầu hoãn 45 ngày việc áp dụng thuế của Mỹ để có thời gian đàm phán
- Cam kết mua thêm hàng hóa Mỹ, đặc biệt là sản phẩm quốc phòng và an ninh
- Thực hiện các biện pháp bảo vệ ngành sản xuất trong nước thông qua thuế chống bán phá giá đối với hàng Trung Quốc
Công nhân may mặc tại nhà máy ở Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. (Nguồn: Getty Images thông qua Fortune)
Kịch bản 1: Việt Nam nghiêng về Mỹ và hạn chế hàng Trung Quốc
Tác động kinh tế
Tích cực:
- Tiếp cận thị trường Mỹ: Giảm áp lực thuế 46% sẽ giúp hàng xuất khẩu của Việt Nam duy trì khả năng cạnh tranh tại thị trường Mỹ, vốn trị giá gần $140 tỷ (năm 2024)
- Thu hút đầu tư: Các công ty đa quốc gia tìm kiếm cơ sở sản xuất ngoài Trung Quốc có thể tiếp tục đầu tư vào Việt Nam nếu mối quan hệ với Mỹ được cải thiện
- Mở rộng ngành quốc phòng: Các thỏa thuận mua sắm quốc phòng có thể thúc đẩy phát triển công nghiệp quốc phòng trong nước
Tiêu cực:
- Gián đoạn chuỗi cung ứng: Việc hạn chế nhập khẩu từ Trung Quốc sẽ gây gián đoạn nghiêm trọng cho chuỗi cung ứng, đặc biệt trong ngành điện tử, dệt may và đồ nội thất
- Ảnh hưởng doanh nghiệp: Các nhà máy Trung Quốc đặt tại Việt Nam (như trường hợp nhà máy đồ nội thất của Jayson Wu tại Hà Nội) sẽ gặp khó khăn, có thể dẫn đến đóng cửa và mất việc làm
- Phát triển hạ tầng: Các dự án hạ tầng lớn như tuyến đường sắt Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng trị giá $8.4 tỷ có thể bị đình trệ nếu quan hệ với Trung Quốc xấu đi
Tác động chính trị và địa chiến lược
Tích cực:
- Quan hệ đối tác chiến lược: Việt Nam có thể tăng cường vị thế trong chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương của Mỹ
- Đa dạng hóa đối tác: Cơ hội để Việt Nam phát triển quan hệ thương mại với các nước khác (EU, Nhật Bản, Hàn Quốc) nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc
- Chuyển đổi công nghiệp: Động lực để phát triển công nghiệp nặng, giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc
Tiêu cực:
- Căng thẳng biên giới: Quan hệ Việt-Trung có thể xấu đi, ảnh hưởng đến ổn định biên giới và tranh chấp Biển Đông
- Phụ thuộc chính trị mới: Áp lực phải tuân theo các yêu cầu của Mỹ trong nhiều vấn đề quốc tế và khu vực
- Xung đột nội bộ: Có thể gây chia rẽ nội bộ giữa các phe trong Đảng Cộng sản Việt Nam về định hướng chính sách đối ngoại
Kịch bản 2: Việt Nam nghiêng về Trung Quốc
Tác động kinh tế
Tích cực:
- Duy trì nguồn cung: Đảm bảo nguồn cung nguyên vật liệu ổn định cho sản xuất với chi phí thấp từ Trung Quốc
- Tiếp tục các dự án đầu tư lớn: Các dự án hạ tầng như đường sắt Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng sẽ được triển khai thuận lợi
- Tiếp cận thị trường Trung Quốc: Có thể gia tăng xuất khẩu sang thị trường 1.4 tỷ dân của Trung Quốc
Tiêu cực:
- Thâm hụt thương mại với Trung Quốc: Hiện đã có xu hướng tăng, có thể tiếp tục mở rộng khiến Việt Nam mất cân đối thương mại
- Ảnh hưởng xuất khẩu sang Mỹ: Mức thuế 46% sẽ khiến hàng Việt Nam mất khả năng cạnh tranh tại thị trường Mỹ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tăng trưởng xuất khẩu và GDP
- Công nghiệp địa phương: Nguy cơ các doanh nghiệp Việt Nam không thể cạnh tranh với hàng Trung Quốc giá rẻ
Tác động chính trị và địa chiến lược
Tích cực:
- Ổn định biên giới: Duy trì quan hệ ổn định với nước láng giềng phía Bắc
- Lợi thế đàm phán Biển Đông: Có thể sử dụng quan hệ thương mại tốt đẹp để đàm phán các vấn đề nhạy cảm
- Đa dạng hóa quan hệ quốc tế: Việt Nam có thể duy trì chính sách đối ngoại cân bằng với các cường quốc khác
Tiêu cực:
- Phụ thuộc quá mức vào Trung Quốc: Nguy cơ bị lệ thuộc kinh tế và chính trị, đặc biệt là “bẫy nợ” từ các dự án hạ tầng
- Căng thẳng với phương Tây: Không chỉ với Mỹ mà có thể ảnh hưởng đến quan hệ với các nước phương Tây khác
- Tác động đến ASEAN: Ảnh hưởng đến vị thế của Việt Nam trong ASEAN, đặc biệt trong các vấn đề liên quan đến Biển Đông
Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN tại Vientiane, Lào. (Nguồn: Reuters)
Lựa chọn chính sách cho Việt Nam
Trong thực tế, Việt Nam đang theo đuổi một chiến lược cân bằng và linh hoạt:
- Chiến lược “Kết bạn với tất cả”:
- Việt Nam theo truyền thống duy trì chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ
- Tránh hoàn toàn nghiêng về bất kỳ cường quốc nào trong các tranh chấp địa chính trị
- Đối với căng thẳng thương mại hiện tại, Việt Nam đang nỗ lực đàm phán với Mỹ trong khi vẫn duy trì mối quan hệ có lợi với Trung Quốc
- Các biện pháp ngắn hạn:
- Đề nghị giảm thuế cho hàng Mỹ
- Tăng mua sắm quốc phòng từ Mỹ
- Áp dụng các biện pháp chống bán phá giá có chọn lọc đối với hàng Trung Quốc
- Tích cực đàm phán để giảm thiểu tác động của thuế quan
- Chiến lược dài hạn:
- Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và nguồn cung
- Phát triển công nghiệp nặng để giảm phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu
- Tăng cường vị thế trong các khuôn khổ thương mại đa phương như CPTPP, RCEP
- Phát triển các ngành có giá trị gia tăng cao để thoát khỏi vị trí “kẹt giữa” trong chuỗi giá trị toàn cầu
Kết luận
Việt Nam đang đối mặt với những lựa chọn khó khăn giữa hai cường quốc kinh tế lớn. Cả hai kịch bản đều có những lợi ích và rủi ro đáng kể.
Kịch bản nghiêng về Mỹ có thể mang lại lợi ích từ việc tiếp cận thị trường Mỹ và thu hút đầu tư, nhưng đồng thời cũng đối mặt với nguy cơ gián đoạn nguồn cung và mất ổn định chính trị. Trong khi đó, kịch bản nghiêng về Trung Quốc đảm bảo nguồn cung ổn định và các dự án hạ tầng quan trọng, nhưng có thể dẫn đến phụ thuộc quá mức và mất cân bằng thương mại.
Chiến lược khôn ngoan nhất cho Việt Nam là duy trì chính sách đối ngoại cân bằng, đồng thời tích cực đa dạng hóa thị trường, đối tác và nâng cao năng lực sản xuất trong nước. Điều này sẽ giúp Việt Nam duy trì tự chủ, độc lập trong hoạch định chính sách và giảm thiểu tác động tiêu cực từ căng thẳng thương mại giữa các cường quốc.
The Diplomat nhận định: “Việt Nam đã khéo léo chuyển căng thẳng Mỹ-Trung thành cơ hội kinh tế. Duy trì quan hệ hữu nghị với cả hai cường quốc, nước này đã trở thành điểm đến ưu tiên cho các nhà sản xuất tìm kiếm nơi trú ẩn khỏi thuế quan và bất ổn, đặc biệt trong lĩnh vực điện tử và công nghệ cao.”