Là một công dân quan tâm đến sự phát triển hạ tầng quốc gia và việc sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước, tôi xin có một số ý kiến góp ý liên quan đến văn bản đề xuất đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam do Công ty Cổ phần VinSpeed .
Tôi hoàn toàn ủng hộ việc huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân để đầu tư vào hạ tầng chiến lược, và đánh giá cao tinh thần chủ động của doanh nghiệp Việt Nam trong việc gánh vác các dự án lớn. Tuy nhiên, với quy mô và tầm ảnh hưởng đặc biệt của dự án này, tôi xin mạnh dạn hiến kế một số điểm điều chỉnh cần thiết:
A. Bộ Kế hoạch và Đầu tư:
Hy vọng Bộ sẽ xem xét đề xuất này như một bước thử nghiệm mở lối, nhưng cũng giữ chặt nguyên tắc kiểm soát để không đánh đổi tính bền vững tài khóa vì một dự án lớn. Tôi xin gửi lời cảm ơn Bộ đã luôn giữ vai trò là đầu mối cân bằng giữa khát vọng phát triển và kỷ luật chính sách quốc gia.
1. Về năng lực thực hiện và tính minh bạch
- VinSpeed mới được thành lập, chưa có thành tích thi công hoặc vận hành tương đương. Kiến nghị Bộ yêu cầu công ty này:
- Ký hợp tác chiến lược bắt buộc với ít nhất 2 tập đoàn có kinh nghiệm xây dựng – vận hành đường sắt cao tốc.
- Công khai năng lực tài chính và năng lực kỹ thuật dưới dạng hồ sơ thẩm định mở, có phản biện từ chuyên gia độc lập.
2. Về nguồn vốn và cơ chế vay
- Đề nghị vay 80% vốn từ ngân sách với lãi suất 0% là chưa hợp lý và dễ tạo tiền lệ nguy hiểm cho tài khóa quốc gia. Tôi hiến kế:
- Chuyển sang hình thức phát hành trái phiếu công trình có bảo lãnh hạn chế của Chính phủ, không dùng ngân sách trực tiếp.
- Nếu cần cơ chế vay ưu đãi, nên đưa qua quỹ đầu tư hạ tầng hoặc quỹ tín dụng công, có khung kiểm toán rõ ràng.
3. Về đất đai và bất động sản dọc tuyến
- Bất động sản hai bên tuyến đường là tài sản quốc gia và cần được tách bạch khỏi chi phí làm đường.
- Đề xuất Bộ KHĐT yêu cầu mọi phần đất khai thác sau hạ tầng phải tuân thủ nguyên tắc đấu giá, không gộp vào hợp đồng đầu tư gốc.
4. Về hình thức triển khai
- Không nên để mô hình “đầu tư trực tiếp” né cơ chế PPP. Kiến nghị:
- Ràng buộc VinSpeed tham gia theo Luật PPP hiện hành.
- Giao đoạn đầu làm thử một đoạn từ Hà Nội đến Vinh, đánh giá kỹ hiệu quả rồi mới mở rộng.
5. Về cơ chế kiểm soát và trách nhiệm
- Kiến nghị Bộ yêu cầu thiết lập một Hội đồng giám sát độc lập, có đại diện từ Kiểm toán Nhà nước, chuyên gia kinh tế – tài chính và đại biểu Quốc hội.
- Nếu dự án sau 5 năm không đáp ứng tiến độ hoặc hiệu quả vận hành, đề nghị có cơ chế thu hồi hoặc chuyển giao cho nhà nước.
B. Bộ Giao thông Vận tải:
Tôi xin gửi đến quý Bộ một số hiến kế mang tính kỹ thuật, trên góc độ một người dân theo dõi sát sao hệ thống giao thông quốc gia, liên quan đến đề xuất đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam của Công ty VinSpeed. Tôi tin rằng Bộ GTVT với vai trò “kiến trúc sư trưởng” của hệ thống hạ tầng quốc gia, sẽ bảo vệ được tính thống nhất kỹ thuật, an toàn vận hành và không để xảy ra tình trạng “tư nhân hóa điều khiển mạng lưới giao thông chiến lược”.
1. Tuyến Bắc – Nam là trục chính, không phải “một dự án riêng”
- Tôi đề nghị Bộ đặt rõ yêu cầu rằng: VinSpeed không thể quy hoạch độc lập tuyến đường sắt, mà phải:
- Phù hợp với tổng thể quy hoạch mạng lưới đường sắt tốc độ cao quốc gia;
- Tương thích kỹ thuật với hệ thống tàu, ga, tín hiệu, tiêu chuẩn quốc tế (UIC, TSI);
- Bắt buộc sử dụng nền tảng mở để cho phép kết nối với các đơn vị vận hành khác trong tương lai.
2. Không vận hành toàn tuyến nếu chưa chứng minh vận hành đoạn ngắn
- Kiến nghị Bộ yêu cầu:
- Làm trước đoạn Hà Nội – Vinh hoặc TP.HCM – Nha Trang;
- Sau 3 năm vận hành thử, đánh giá toàn bộ: tỷ lệ trễ tàu, độ ổn định kỹ thuật, bảo trì, an toàn, lỗ lãi thực tế.
3. Tách phần kỹ thuật đường sắt khỏi lợi ích bất động sản
- Việc khai thác bất động sản không thể là “hậu tố” mặc định của mỗi km đường sắt.
- Bộ cần đặt ra nguyên tắc: bản vẽ tuyến – công nghệ – vật liệu – điều khiển – tiêu chuẩn kỹ thuật phải được thẩm định độc lập và không chịu chi phối bởi lợi ích đất đai.
4. Xây tuyến tốc độ cao, phải có giải pháp kết nối cấp vùng
- Đề nghị Bộ không chỉ xem xét tuyến chính, mà yêu cầu VinSpeed kèm theo:
- Kế hoạch liên kết giao thông cấp tỉnh – huyện tại mỗi ga.
- Kế hoạch đầu tư hệ thống đầu cuối: depot, trung tâm kiểm soát, hệ thống bảo trì.
- Giải pháp công nghệ bảo trì đường ray, đoàn tàu, thiết bị tín hiệu – có xác nhận của nhà cung cấp độc lập.
5. Tạo sân chơi, không tạo độc quyền dài hạn
- Kiến nghị Bộ xem xét: nếu VinSpeed được giao quyền vận hành, thì chỉ nên cho vận hành trong giai đoạn 15–20 năm đầu. Sau đó phải tổ chức đấu thầu công khai lại, theo hiệu quả vận hành.
Xin trân trọng cảm ơn.