Thiết kế vị nhân sinh – và bài toán của cái tôi kiến trúc sư

Tuần trước, tôi đi thăm một ngôi nhà mà đồng nghiệp thiết kế được đăng trên tạp chí kiến trúc khá nổi tiếng. Trên hình, ngôi nhà đẹp như tranh – ánh sáng drama, góc chụp hoàn hảo, mọi thứ đều như một bức ảnh nghệ thuật. Nhưng khi ngồi trò chuyện với chủ nhà, tôi mới biết họ đang phải dùng máy hút ẩm 24/7 vì nhà quá ẩm, và phải đặt thêm đèn đọc sách ở góc sofa vì ánh sáng tự nhiên không đủ.

Đó là lúc tôi tự hỏi: ai mới thực sự là trung tâm của thiết kế? Người ở – hay người vẽ?

Khi cái tôi kiến trúc sư lên tiếng

Thành thật mà nói, tôi cũng từng rơi vào cái bẫy này. Những năm đầu làm nghề, tôi thiết kế như thể đang vẽ tranh cho riêng mình. Mỗi góc nhà đều phải “instagramable”, mỗi detail đều phải đủ độc đáo để nói chuyện với bạn bè. Tôi nghĩ rằng thiết kế tốt là thiết kế mà người khác nhìn vào sẽ nói “wow, ai thiết kế đây?”.

Rồi có một dự án, tôi thiết kế một không gian bếp với quầy bar cao, trông rất hiện đại và sang trọng. Nhưng sau 6 tháng chuyển vào ở, chủ nhà gọi điện nói rằng họ hiếm khi dùng quầy bar vì nó không phù hợp với thói quen nấu ăn hàng ngày của gia đình. Chiếc quầy đẹp đó chỉ còn là chỗ để đồ.

Đó là lúc tôi bắt đầu hiểu: đẹp nhất là thứ người ta dùng mãi không muốn thay.

Câu chuyện hai chiều

Nghề kiến trúc có một cái khó là luôn có hai đối tượng đánh giá: người dùng và người làm nghề. Người dùng quan tâm đến việc không gian có phục vụ tốt cho cuộc sống hàng ngày không. Còn người làm nghề lại nhìn vào tính sáng tạo, thẩm mỹ, và khả năng tạo ra “signature” riêng.

Áp lực này thực sự tồn tại. Khi tham gia các cuộc thi, hội đồng chấm sẽ nhìn vào bản vẽ và hình ảnh, không phải trải nghiệm thực tế 24/7 của người ở. Khi làm portfolio, chúng ta cần những hình ảnh ấn tượng, không phải câu chuyện về việc gia đình chủ nhà tiết kiệm được bao nhiêu tiền điện mỗi tháng.

Tôi không phủ nhận rằng việc có giải thưởng, có portfolio đẹp sẽ giúp studio có thêm cơ hội, thu hút được khách hàng tốt hơn. Nhưng nếu cứ thiết kế theo hướng “làm sao cho viral”, “làm sao cho được đăng báo”, thì cuối cùng chúng ta sẽ phục vụ ai?

Những công trình “nổi tiếng” và câu chuyện phía sau

Gần đây, tôi có đọc về một công trình được khen ngợi trên nhiều trang báo vì có thiết kế “độc đáo” với hệ thống cửa kính lớn tạo cảm giác thông thoáng. Nhưng trong phần bình luận, có người dùng phàn nàn rằng mùa hè nhà như lò nướng, mùa đông lại quá lạnh, chi phí điện cao ngất ngưởng.

Hay như một dự án nhà phố được viral trên mạng xã hội vì có thiết kế mặt tiền “lạ mắt” với nhiều khối hình học. Nhưng thực tế, việc bảo trì và vệ sinh những góc cạnh đó rất khó khăn, và sau vài năm, chủ nhà đã phải sửa chữa lại.

Những câu chuyện này khiến tôi suy ngẫm về trách nhiệm của kiến trúc sư. Chúng ta có đang thiết kế cho người dùng, hay cho cái tôi của chính mình?

Bài toán không phải lựa chọn

Nhưng thực ra, tôi tin rằng đây không phải là bài toán “hoặc – hoặc”. Nếu bạn thực sự giỏi, bạn sẽ không phải chọn. Bạn sẽ làm được cả hai.

Tôi từng ghé thăm một ngôi nhà được thiết kế bởi một kiến trúc sư mà tôi rất ngưỡng mộ. Ngôi nhà đó vừa được đăng trên tạp chí quốc tế, vừa được chủ nhà khen ngợi hết lời về độ tiện nghi. Bí quyết là gì? Kiến trúc sư đó đã dành rất nhiều thời gian để hiểu thói quen, nhu cầu thực tế của gia đình, rồi mới bắt đầu thiết kế.

Ông ấy từng nói với tôi: “Thiết kế đẹp mà không practical thì chỉ là art, không phải architecture. Còn practical mà không đẹp thì chỉ là kỹ thuật, cũng không phải architecture.”

Học cách lắng nghe

Qua những năm làm nghề, tôi nhận ra rằng thiết kế tốt nhất thường xuất phát từ việc lắng nghe. Lắng nghe chủ nhà kể về thói quen hàng ngày, lắng nghe về những khó khăn họ gặp phải ở nhà cũ, lắng nghe về ước mơ và kỳ vọng của họ.

Có lần, một khách hàng kể với tôi rằng bà rất thích nấu ăn nhưng không thích mùi thức ăn bay vào phòng khách. Thay vì thiết kế một không gian mở “trendy” như xu hướng, tôi đã thiết kế một hệ thống bếp có thể linh hoạt mở-đóng, vừa đảm bảo sự riêng tư khi nấu ăn, vừa có thể kết nối với không gian sống khi cần.

Kết quả? Gia đình đó sống rất hài lòng, và không gian cũng có những góc chụp hình rất đẹp tự nhiên.

Hướng đi của chúng tôi

Ở studio, chúng tôi luôn cố gắng tìm ra điểm cân bằng này. Chúng tôi không từ bỏ việc tạo ra những không gian có tính thẩm mỹ cao, nhưng cũng không hy sinh trải nghiệm thực tế vì cái đẹp.

Tôi tin rằng khi thiết kế thực sự phục vụ tốt cho người dùng, nó sẽ có một vẻ đẹp tự nhiên, một sự hài hòa mà không cần phải “làm tạo”. Cái đẹp thực sự không phải là cái gì đó được áp đặt từ bên ngoài, mà là cái gì đó phát sinh từ chính bản chất của không gian và cách nó phục vụ con người.

Kết luận cá nhân

Có lẽ cái tôi của kiến trúc sư không phải là thứ cần bị loại bỏ hoàn toàn. Cái tôi đó giúp chúng ta có được cái nhìn riêng, có được khả năng sáng tạo. Nhưng nó cần được điều chỉnh, cần được đặt trong bối cảnh phù hợp.

Tôi học được rằng thiết kế vị nhân sinh không có nghĩa là phải hy sinh hoàn toàn cái tôi kiến trúc sư. Mà là việc biến cái tôi đó thành một công cụ để phục vụ tốt hơn cho người dùng.

Nếu bạn thực sự giỏi, bạn sẽ làm được cả hai: tạo ra không gian mà người dùng yêu thích, và đồng thời có được sự công nhận từ nghề nghiệp. Không phải vì bạn đã hy sinh cái này để có được cái kia, mà vì bạn đã biết cách làm cho chúng hòa hợp với nhau.

Và chúng tôi ở studio vẫn đang cố gắng mỗi ngày để có được cả hai.

Bài viết này phản ánh quan điểm cá nhân của tác giả, dựa trên kinh nghiệm thực tế trong nghề kiến trúc. Mọi ý kiến đóng góp xin được quý bạn cởi mở thảo luận ở phía dưới